Գյումրին Հայաստանի երկրորդ քաղաքն է իր մեծությամբ և Շիրակի մարզի կենտրոնն է, որ գտնվում է երկրի հյուսիս-արեւմտյան մասում: Այն գտնվում է Երևանից 127 կմ հեռավորության վրա։ Գյումրին իր երեքհազարամյա պատմությամբ Հայաստանում ամենահին բնակավայրերից մեկն է։
Պատմական Գյումրին պատմական անցյալով և քաղաքային կյանքին բնորոշ ավանդույթներով հարուստ քաղաք է։ Ցավոք, 1988 թվականի երկրաշարժից հետո Գյումրու շատ շինություններ, նաև պատմական արժեք ներկայացնող, ավիրվեցին կամ խիստ խարխլվեցին։ Այսօր պատմական Գյումրին ընդգրկված է Համաշխարհային ժառանգության վտանգված հուշարձանների ցանկում և մեկն է աշխարհի 100 առավել վտանգված հուշարձաններից։
Քաղաքի պատմական հատվածով շրջելիս հնարավոր է վերապրել 19-րդ դարի Գյումրիի քաղաքային միջավայրը, որը տեղական, հայկական, ժողովրդական և եվրոպական (միջնորդված ռուսական ազդեցությամբ) ճարտարապետական մշակույթների յուրահատուկ միաձուլման շնորհիվ իր տեսակի մեջ եզակի է Արևելյան Հայաստանում։ Այսպիսի շենքեր ու շինություններ կարելի է տեսնել Երևանի Աբովյան փողոցում։
Կումայրի-Ալեքսադրապոլ-Լենինական-Գյումրի
Քաղաքի անունը մի քանի անգամ փոխվել է:
Ի սկզբանե հիմնադրվել է որպես Կումայրի, ապա 1837-ից 1924 թվականներին ռուսական կայսրության տիրապետության շրջանում կոչվել է Ալեքսանդրապոլ:
Սովետական իշխանության ժամանակաշրջանում կոչվել է Լենինական՝ Լենինի անունով։
Իսկ Հայաստանի անկախացումից հետո՝ 1990թ.-ից նորից վերանվանվել է Գյումրի:
Յուրաքանչյուր անունն իր հետ բերել է պատմության նոր շրջան, նոր քաղաքակրթություն եւ նոր մարդիկ:
Գյումրի. Մշակույթային մայրաքաղաք
Գյումրին միշտ էլ եղել է մշակույթի և նորարարության քաղաք: Այն հնում համարվել է արվեստի և արհեստի կենտրոն: Այն տաղանդավոր արվեստագետների, գրողների և արհեստավորների օրրան է:
1912թ.-ին Ալեքսանդրապոլում է ցուցադրվել առաջին օպերան՝ Արմեն Տիգրանյանի «Անուշը»:
1988 թվականի երկրաշարժը ավերեց հարյուրավոր արվեստների դպրոցներ և մշակութային կենտրոններ:
Երկրաշարժից հետո գյումրեցիները մեծ ջանքերով փորձում էին վերականգնել մշակութային և նորարարական ավանդույթները վերածնվող քաղաքում:
Վերջիվերջո, 2013 թվականին Գյումրին վերականգնեց իր մշակութային մայրաքաղաքի տիտղոսը և ճանաչվեց ԱՊՀ երկրների մշակութային մայրաքաղաք:
Անժելա Շամոյան 