Հայաստանի կենսաբազմազանություն, օդային, ցամաքային և ջրային էկոհամակարգերի կենդանի օրգանիզմների տարատեսակությունը, որը ներառում է ներտեսակային, միջտեսակային և էկոհամակարգերի բազմազանությունը։ Կենսաբանական բազմազանությունը հասարակությանկենսագործունեության, հարատևության և սոցիալ-տնտեսական զարգացման հիմքն է։
Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը և ռելիեֆը նպաստել են կենսաբազմազանության մեծ տեսականու՝ հարուստ բնաշխարհիկության և ագրոկենսաբազմազանության ձևավորմանը։ Հայաստանի տարածքում հայտնաբերված են մոտ 3500 տեսակի բարձրակարգ ծաղկավոր բույսեր, ավելի քան 17500 կենդանատեսակներ, որոնցից մոտ 500-ը՝ ողնաշարավորներ։ Ցածրակարգ բույսերի և միկրոօրգանիզմների քանակությունն անցնում է մի քանի տասնյակ հազարից։ Հայաստանի կենսաբազմազանությունը հարուստ է տնտեսապես արժեքավոր տեսակներով։ Բույսերի մոտ 2000 տեսակներ օժտված են սննդարար, կերային, դեղատու, ներկատու, եթերայուղատու, մեղրատու, խեժատու, մի շարք կենդանիներ՝ մորթատու, մսատու և այլ հատկանիշներով։ Հասարակության զարգացմանը զուգընթաց ընդլայնվում է կենսաբազմազանության բաղադրիչների ներգրավումը մարդու գործունեության տարբեր ոլորտներում։
Կենսաբազմազանության օգտագործում
Կենսաբազմազանության օգտագործումը ՀՀ–ում ընթացել է տարերայնորեն, առանց հաշվի առնելու բուսական և կենդանական պաշարների վերարտադրության ապահովման բնական հնարավորությունները։ Դրա պատճառով աստիճանաբար տեղի են ունեցել տեսակների դեգրադացիա և ոչնչացում՝ հանգեցնելով կենսաբազմազանության աղքատացման։ Այս երևույթն առավել ակտիվ է ընթացել վերջին հարյուրամյակում՝ կապված շրջակա միջավայրի արդյունաբերական, գյուղատնտեսական, տրանսպորտային, էներգետիկ և այլ աղտոտվածությունների աճի, ինչպես նաև անտառների, արոտավայրերի և այլ էկոհամակարգերի ակտիվ շահագործման հետ։ Իրավիճակն ավելի է սրվել վերջին տարիների քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական վերակառուցումների ընթացքում կենսաբազմազանության անկայուն օգտագործման պատճառով որոշ բնակմիջավայրեր դեգրադացվել են (ներառյալ անտառները, լեռնային արոտավայրերը և գերխոնավ տարածքները), իսկ մի շարք տեսակներ հայտնվել են անհետացման եզրին։
Կենսաբազմազանության պահպանում
Բնական և մարդահարույց ներգործության արդի պայմաններում պահպանության կարիք ունեն ՀՀ բուսատեսակների և կենդանատեսակների գրեթե կեսը։ Կենսաբազմազանության պահպանությունը համընդհանուր էկոլոգիական խնդիր է։ Բուսական և կենդանական աշխարհների յուրաքանչյուր տեսակի կորուստը կարող է վճռական նշանակություն ունենալ էկոհամակարգերի ամբողջության, հավասարակշռության ապահովման, մարդկանց առողջության և կայուն զարգացման համար։
Կենսաբազմազանության պահպանության հիմնական խնդիրներն են բուսական և կենդանական աշխարհների տեսակային բազմազանության ամբողջականության ապահովումը, բուսական և կենդանական աշխարհների օբյեկտների ապօրինի
օգտագործման կանխումը և պաշտպանումը վնասատուներից, հիվանդություններից ու բնական աղետներից։
Կենսաբազմազանության պահպանությունն իրականացվում է in-situ (բնական միջավայրում) և ex-situ (բնական միջավայրից դուրս) պայմաններում։
Կենսաբազմազանության in-situ պահպանություն
Կենսաբազմազանության in-situ պահպանությունն իրականացվում է բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում (ՀՀ օրենսդրությամբ կենսաբազմազանության պահպանության և օգտագործման հատուկ ռեժիմների սահմանմամբ) և այդ տարածքներից դուրս՝ կենսաբազմազանության օգտագործման նորմավորմամբ։ Կենսաբազմազանության in-situ պահպանությունը և կայուն օգտագործման մոտեցումները հնագույն ժամանակներից դրսևորվել են հայ ժողովրդի տնտեսվարման ավանդական ձևերում։ Պաշտամունքի առարկա են դարձել տարբեր բուսատեսակներ (կենի, սոսի, կաղնի, ընկուզենի և այլն) ու դրանց շրջակայքում սահմանվել պահպանության և օգտագործման հատուկ պայմաններ։
Անժելա Շամոյան 